Na początku XIX wieku, wraz z dynamicznym rozwojem cywilizacji technicznej, w polskich kręgach intelektualnych zaczęto rozważać utworzenie wyższej szkoły technicznej. Dążenia te były szczególnie bliskie Stanisławowi Staszicowi, który postrzegał edukację narodową w kategoriach oświecenia i wychowania. Mimo trudnych warunków politycznych, związanych z rozbiorami i niechęcią części szlachty do wyspecjalizowanego szkolnictwa, Staszic niestrudzenie promował rozwój nauk ścisłych i technicznych. Już w 1812 roku apelował: „Ojcowie! Zachęcajcie synów waszych do doskonalenia się w umiejętnościach dokładnych”. Konkretne działania podjęto w 1815 roku, kiedy to Stanisław Staszic wraz ze Stanisławem Kostką Potockim przedstawili na forum Dyrekcji Edukacyjnej projekty utworzenia szkół zawodowych, w tym szkoły politechnicznej.

Formalne starania nabrały tempa w 1824 roku, gdy plan Instytutu Politechnicznego w Warszawie został przedstawiony namiestnikowi carskiemu, generałowi Józefowi Zajączkowi, a następnie wysłany do Petersburga w celu uzyskania akceptacji rządu. W 1825 roku rząd Królestwa Kongresowego zabezpieczył w budżecie odpowiednie środki finansowe na potrzeby przyszłej uczelni. W marcu tego samego roku Komisja Oświecenia powołała Radę Politechniczną, której zadaniem było nadzorowanie i kierowanie pracami organizacyjnymi. Na jej prezesa mianowano Stanisława Staszica. Ostateczna decyzja o utworzeniu uczelni technicznej zapadła 21 grudnia 1825 roku, a nowo powstała instytucja otrzymała nazwę Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego.

W grudniu 1825 roku na dyrektora Szkoły powołano Kajetana Garbińskiego, profesora Uniwersytetu Warszawskiego, absolwenta prestiżowych paryskich uczelni: Collège de France, Sorbony i École Polytechnique. Wynajęto również sale w gmachach Uniwersytetu Warszawskiego, które stały się pierwszą siedzibą szkoły. Uroczysta inauguracja działalności Szkoły Przygotowawczej odbyła się 4 stycznia 1826 roku w Pałacu Kazimierzowskim. Decyzja o rozpoczęciu jej działalności miała niezwykle nowatorski charakter, ponieważ uruchamiano jednostkę przeznaczoną do pełnienia roli zaplecza przyszłego Instytutu, który formalnie jeszcze nie istniał. Tym samym zintensyfikowano prace nad powołaniem właściwej uczelni technicznej.

Podczas ceremonii otwarcia Stanisław Staszic wygłosił przemówienie inauguracyjne, w którym podkreślał znaczenie nauk stosowanych i zachęcał młodzież do zdobywania wiedzy praktycznej, niezbędnej dla rozwoju kraju. Zwracając się do nauczycieli, sformułował swoją wizję uczonego-praktyka: „Uczony tylko teoretyk może być próżniakiem, jeszcze tylko społeczeństwa ciężarem (…). Lecz ten uczony, który pomaga do wzrostu krajowych dostatków, do rozwijania narodowego przemysłu, będzie obywatelem użytecznym”. Staszic przedstawił także swoją koncepcję Instytutu Politechnicznego jako scentralizowanego zbioru wiedzy technicznej i wynalazków, z którego absolwenci będą „praktyczne nauki przemysłu rękodzieł i fabryk roznosić po całym kraju”. Niestety, niedługo po otwarciu Szkoły, 20 stycznia 1826 roku, Stanisław Staszic zmarł, a wygłoszone przez niego przemówienie było ostatnim w jego życiu. Zgodnie z wyrażoną w testamencie wolą został pochowany na cmentarzu przy kościele księży kamedułów na warszawskich Bielanach.

Funkcję prezesa Rady Politechnicznej objął po nim hrabia Ludwik Plater, pod którego przewodnictwem Rada kontynuowała nadzór nad Szkołą oraz prace nad projektem organizacyjnym Instytutu. Ponieważ Szkołę otwarto w trakcie roku szkolnego 1825/26, zasadniczą rekrutację przesunięto na kolejny rok akademicki. Tymczasowo zorganizowano Oddział Inżynierii, na który przyjęto 44 słuchaczy likwidowanej Szkoły Inżynierii Cywilnej Dróg i Mostów, kształcących się na inżynierów i budowniczych. W lutym 1826 roku Rada Politechniczna zleciła dyrektorowi Garbińskiemu pilne opracowanie szczegółowego programu nauczania. Program ten, zatytułowany „Ogólny programmat kursów wykładać się mających w Szkole Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego w roku szkolnym 1826/7”, został wydrukowany i rozesłany do szkół w całym kraju, pełniąc funkcję informacyjną i promocyjną.

Inauguracja jubileuszowego roku akademickiego 2025/2026 w Politechnice Warszawskiej

Jesienią 1826 roku uruchomiono dwa równoległe toki kształcenia. Pierwszym był dwuletni kurs niższy (tzw. techników niższych), przeznaczony dla uczniów po co najmniej czwartej klasie liceum, którzy nie posiadali świadectwa dojrzałości. Miał on na celu wyrównanie wiedzy i przygotowanie do studiów inżynierskich, a jego wzorcem było gimnazjum realne działające przy Instytucie Politechnicznym w Wiedniu. Jednocześnie, zgodnie z reskryptem z 21 grudnia 1825 roku, otwarto dwuletni kurs wyższy (tzw. techników wyższych) dla kandydatów z maturą, co było wyraźnym krokiem w kierunku stopniowego uruchamiania właściwego Instytutu. W połowie 1826 roku na kursie wyższym utworzono trzy Oddziały: Rękodzielny, Inżynierii Cywilnej oraz Handlowy. Oddział Rękodzielny wkrótce podzielił się na samodzielne oddziały Chemiczny i Mechaniczny, natomiast Oddział Handlowy nie został uruchomiony z powodu braku kandydatów, choć przewidziane w nim przedmioty wykładano na innych kierunkach. Zajęcia praktyczne odbywały się w warszawskich manufakturach. Dzięki autonomii Królestwa Kongresowego językiem wykładowym był język polski. Z biegiem czasu, w 1828 roku, szkoła pozyskała dodatkową przestrzeń w prawym skrzydle Pałacu Krasińskich.

Równolegle do rozwoju Szkoły, Rada Politechniczna przez półtora roku pracowała nad szczegółowym projektem organizacyjnym Instytutu Politechnicznego, wzorując się na założonym w 1815 roku Instytucie Politechnicznym w Wiedniu. Projekt ten, mimo akceptacji przez Komisję Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego i przekazania w lipcu 1828 roku do Rady Administracyjnej Królestwa, nigdy nie został formalnie ogłoszony i wdrożony. Plany te zniweczył wybuch powstania listopadowego, który położył kres istnieniu Szkoły. Mimo wysiłków dyrektora Kajetana Garbińskiego, który zabiegał u generała Josefa Rautenstraucha o pozwolenie na ponowne jej uruchomienie, los Szkoły został przesądzony. Ostateczna decyzja rządu w Petersburgu z dnia 19 listopada 1831 roku definitywnie zakończyła działalność Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego, zamykając tym samym pierwszy rozdział w historii polskiego wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie.

At the beginning of the 19th century, as technical civilization advanced, Polish intellectuals began to consider founding a higher technical school. The idea was strongly advocated by Stanisław Staszic, who viewed education as an instrument of enlightenment and civic improvement. Despite political difficulties after the partitions and resistance from parts of the nobility, he consistently promoted the development of science and engineering. In 1815, together with Stanisław Kostka Potocki, he presented proposals for vocational schools, including a polytechnic. Formal preparations gained momentum in 1824, when plans for a Polytechnic Institute were submitted to Governor Józef Zajączek and later sent to St. Petersburg. In 1825, the Kingdom of Poland secured state funding, and the Council of Polytechnic Affairs, with Staszic as president, was established. On 21 December 1825, the official decision was made to create the Preparatory School for the Polytechnic Institute.

Kajetan Garbiński, professor at the University of Warsaw and a graduate of the Collège de France, the Sorbonne, and the École Polytechnique, became the first director. The school’s premises were located in university buildings, and its inauguration was held on 4 January 1826 in the Kazimierzowski Palace. Staszic delivered the opening speech, emphasizing the importance of applied sciences and the role of practical knowledge in national development. His address, presenting the vision of a Polytechnic Institute as a center of technical knowledge and inventions, turned out to be his last — he died shortly afterwards, on 20 January 1826.

In the academic year 1826/27, the school began regular teaching. Two types of courses were offered: a lower, two-year course for students without a secondary certificate, modeled on the Realschule in Vienna, and a higher course for those with a diploma. Within the higher course three departments were created: Civil Engineering, Handicraft, and Trade. Soon Handicraft was divided into Chemistry and Mechanics, while the Trade department never opened due to a lack of candidates. Practical training took place in Warsaw manufactories, and teaching was conducted in Polish, thanks to the autonomy of the Kingdom of Poland.

At the same time, the Polytechnic Council prepared a detailed organizational plan for the future Institute, based on the Vienna Polytechnic. Although approved in 1828, it was never implemented. Nevertheless, many of its principles were gradually introduced into the Preparatory School. Plans to transform it into a full Polytechnic Institute in 1830/31 were cut short by the November Uprising. Despite Garbiński’s efforts to restore the school, the authorities in St. Petersburg ordered its closure on 19 November 1831, thus ending the first chapter in the history of higher technical education in Warsaw.

W tekście wykorzystano fragmenty publikacji A. Ulmer; I. Koptoń-Ryniec, Politechnika Warszawska. Historia i tradycja w zarysie, Warszawa 2023 w opracowaniu Muzeum PW oraz materiałów zebranych przez profesora M. Jakubiaka, których jubileuszowa premiera przewidziana jest w 2026 roku. The inauguration of the Preparatory School in January 1826 opened the first chapter in the history of the Warsaw University of Technology. Today, with the beginning of the 2025/2026 academic year, the academic community celebrates two centuries of a tradition that has become an enduring part of Polish science and technical education.

W tekście wykorzystano fragmenty publikacji A. Ulmer; I. Koptoń-Ryniec, Politechnika Warszawska. Historia i tradycja w zarysie, Warszawa 2023 w opracowaniu Muzeum PW oraz materiałów zebranych przez profesora M. Jakubiaka, których jubileuszowa premiera przewidziana jest w 2026 roku.